Hoger, hoger, hoger en prestatiedruk

We hoorden de geluiden al veel langer in onze scholen. En sinds de coronatijd steeds indringender: het naar boven bijstellen van basisschooladviezen zorgt voor lagere instroom in het eerste leerjaar en hogere instroom van vmbo-leerlingen in hogere leerjaren van het praktijkonderwijs. 

Tijdens alle overleggen rondom corona waarschuwden toenmalig voorzitter van SPV Jan van Nierop en ondergetekende keer op keer: naar boven bijstellen gaat leiden tot ellende in de schoolloopbanen van deze jonge mensen. Alles werd keurig genoteerd, en als een kapotte grammofoonplaat draaiden wij steeds hetzelfde verhaal af in de corona-overleggen, die later de NPO-overleggen werden, met het ministerie van OCW. Het hielp weinig. Het zou goed worden gemonitord. Daar moesten we het mee doen. 

Dakpanadvies

Als Sectorraad vreesden wij voor de combinatie van het in 2017 ingestelde ‘dakpanadvies’ pro/vmbo met het naar boven toe bijstellen van het advies. De prestatiedruk van de samenleving werd immers niet minder, maar meer (zie hiervoor ook het artikel van Ouders en Onderwijs elders in deze Flits). Overleggen met OCW en de toetsaanbieder Cito liepen op niets uit. Een dakpanadvies was het enige dat mogelijk was voor het pro. Een enkelvoudig advies kon blijkbaar alleen voor het vwo.

Anekdotisch bewijs uit de scholen was er te over. De verhalen van leerlingen met een faalervaring die moeilijk te motiveren waren, teleurgesteld en wel, werden steeds talrijker. Maar in de totale cijfers die wij jaarlijks van DUO kregen, zagen we niet veel. Het praktijkonderwijs daalde in zijn totaliteit wel iets, maar niet veel. We konden er geen bewegingen binnen de leerjaren uit destilleren.

Onwelgevallige boodschap

We schreven er een position paper over: Passend adviseren (Praktijkonderwijs is kansrijk!). Maar we konden er weinig mee. We beschikten niet over cijfers. En het was een onwelgevallige boodschap. Kansrijk adviseren werd in de praktijk: naar boven toe bijstellen van het basisschooladvies. Ook in de politiek was dit een veelgehoord geluid. Eerder gedane onderzoeken bevestigden geluiden van onderadvisering, met name in bepaalde doelgroepen. Kinderen met een migratie-achtergrond en kinderen van niet-hoog-opgeleide ouders bleken kwetsbaar voor onderadvisering, en zij moesten zich door het stelsel heen worstelen. Van beneden naar boven, om maar in de terminologie te blijven van de onderwijstrap. Om de (onbewuste) vooroordelen van docenten tegen te gaan werd het amendement Paul over de doorstroomtoets aangenomen en omgezet in beleid: dit jaar werd de doorstroomtoets voor het eerst ingevoerd.

En daar zitten we dan: met een opeenstapeling van een dakpanadvies uit 2017, het zgn. kansrijk adviseren uit coronatijd, en de doorstroomtoets met een verplichte bijstelling naar “boven” als generieke maatregel om de onderadvisering tegen te gaan. Allemaal maatregelen, ingevoerd met de beste bedoelingen, maar bij elkaar opgeteld een recept voor geknakte schoolloopbanen van door het stelsel zigzaggende leerlingen.

Peiling

Hoewel er voor het pro een uitzondering is gemaakt en er geen verplichting geldt om het advies naar boven bij te stellen (download hier de handreiking) (bekijk het filmpje over aanmelding) hoorden we in het land dat in het aanmeldproces ouders en leerlingen zich terugtrokken bij het praktijkonderwijs en zich aanmeldden bij het vmbo. Alweer hadden we alleen anekdotisch bewijs, dus we besloten na overleg met OCW om een peiling uit te zetten. Het resultaat tref je hieronder in de tabel aan. Inmiddels hoorden we ook van het vmbo precies dezelfde geluiden. Zij laten de cijfers door de VO-raad onderzoeken.

Ondertussen zijn we er wonder boven wonder in geslaagd om de cijfers van DUO te krijgen over de schoolloopbaanbewegingen binnen de schooljaren. En daarin zagen we bevestigd wat we al tijden hoorden: steeds meer zijinstroom in hogere jaren. De zijinstroom vanuit vmbo leerjaar 1 is in 2023 toegenomen met 29% ten opzichte van 2020 (het jaar voor kansrijk adviseren). In 2022 was de stijging 12% ten opzichte van 2020. Voor het vmbo was de “afstroom” nog meer dan voor ons (zie artikel Volkskrant).

Prestatiedruk

En wat nu? Een dakpanadvies met al dit nieuwe beleid eromheen is funest voor onze leerlingen. Al heb je 0 antwoorden goed bij de toets, dan zegt het systeem nog steeds dat je naar het vmbo kunt. In dit klimaat van cognitieve prestatiedruk lijkt een enkelvoudig advies praktijkonderwijs daarom het beste (zie ook onze strategische visie). Maar veel beter is waar wij al jaren voor pleiten: een passend advies. Maatwerk en geen generieke maatregel zoals die nu is doorgevoerd.

Natuurlijk is het nog beter om te zorgen dat de waardering van de samenleving kantelt: niet alleen cognitieve talenten, maar ook praktische talenten zijn belangrijk. Minister Robert Dijkgraaf is al enige tijd bezig met een imago-campagne, die ook zeker zijn vruchten afwerpt. We zagen bijvoorbeeld dat meer havisten kiezen voor het mbo (klik hier voor artikel). Dat is fijn. Dat helpt!

Maar wat niet helpt is als je op datzelfde ministerie maatregelen invoert die precies het tegenovergestelde bereiken.

Praktijkonderwijs is kansrijk onderwijs

Wij blijven onze boodschap uitzenden aan beleidsmakers. In de hoop dat er iets verandert. Laat onze leerlingen niet het kind van de rekening worden. Op deze manier wordt hen een mooie doorlopende schoolloopbaan ontnomen, die ze wel degelijk kansen biedt. Onze uitstroomcijfers laten dat al jaren zien. Een succesvolle route naar arbeid of het mbo. Onze slogan is niet voor niks: Praktijkonderwijs is kansrijk onderwijs. Wij weten dat wel. Nu de rest nog.

Nicole Teeuwen

Geëxtrapoleerd naar aantallen leerlingen die jaarlijks instromen is de geschatte instroom 14 tot 15 % minder dan voorgaande jaren.